از ديرباز علاقه به سنگ ها و گوهرهاي گرانبها در ميان زنان و دختران طرفداران زيادي داشته است، کدام زن است که با شنيدن نام برليان، زمرد و ياقوت لبخند رضايتي بر لب ننشاند و خوشحال نشود. در اين آشفته بازار اما ملاک تشخيص سنگ هاي قيمتي چيست و چقدر مي توانيم در شناخت انواع سنگ ها موفق باشيم.

براي پاسخ به اين پرسش و سوالاتي از اين قبيل سراغ سعيد سيف، کارشناس جواهرشناسي رفتيم که در اولين مرکز تخصصي طلا و جواهر کشور براي اولين بار اقدام به راه اندازي رشته طلا و جواهر به صورت دانشگاهي کرده است.

سنگ هاي قيمتي چه سنگ هايي است و اصلا چه چيزي ملاک قيمتي بودن يک سنگ است؟

اصطلاح قيمتي و نيمه قيمتي کلماتي است که در بازار از آنها استفاده مي شود و اين کلمات خيلي مورد توجه استادان رشته جواهرشناسي نيست.

چرا؟

در بازار سنگ هايي مثل فيروزه و عقيق يا سنگ هايي از خانواده سنگ بريل مثل بريل قرمز را نيمه قيمتي مي دانند، اما در نگاه ما اين سنگ ها بسيار قيمتي هستند مثلا يک قيراط سنگ کايوا بالاي دوازده هزار دلار قيمت دارد، ولي به عنوان نيمه قيمتي شناخته مي شود. در بازار، ياقوت و زمرد و الماس را قيمتي مي دانند در صورتي که ما زمردهاي زيادي داريم که اصلا قيمتي نيستند.

چه تفاوتي بين ارزشگذاري شما و بازاريان وجود دارد؟

در ارزشگذاري ما کيفيت سنگ، کميابي آن و زيبايي اش تاثير زيادي دارد. ما عقيق ها و فيروزه هايي داريم که قيمت شان گاه به چند ميليون دلار هم مي رسد، لذا از نظر ما هر سنگي ارزش خاص خودش را دارد.

يعني اگر سنگي از يک معدن يا کشور خاصي باشد روي قيمت آن تاثير مي گذارد؟

اين که سنگ متعلق به کدام معدن يا کدام کشور است خيلي تاثيرگذار نيست مثلا در بازار مي گويند زمرد کلمبيا در صورتي که اين خيلي مهم نيست.

پس چه چيزي اهميت دارد؟

مهم اين است که وقتي سنگ در دست شماست از چه کيفيتي برخوردار باشد و اين که معدن سنگ در فلان جا مي تواند در کيفيت سنگ موثر باشد، ولي در قيمتش تاثيري ندارد.

بجز کيفيت چه چيزهايي روي قيمت اثر دارد؟

آنچه مهم است اول کيفيت و بعد تراش خوب و مبرا بودن سنگ از ناخالصي هاست که تعيين کننده قيمت است.

معادن سنگ هاي بهادار در کشورمان در کدام استان ها قرار دارد؟

تا آنجا که من مي دانم و با استادان اکتشاف معدن صحبت کرده ام بجز عقيق و فيروزه که خاستگاهشان در نيشابور است، کار اکتشافي خاصي در اين زمينه در کشورمان انجام نشده است، بنابراين نمي توانيم بگوييم در فلان استان ياقوت نداريم چون هيچ تجربه اکتشافي نداريم و کاري در اين زمينه انجام نشده است. در صورتي که در کشور همسايه مان ـ افغانستان ـ سنگ هاي قيمتي زيادي وجود دارد و چون از نظر جغرافيايي شبيه هم هستيم به اعتقاد کارشناسان، ما هم بسياري از سنگ هاي قيمتي را در کشورمان داريم.

يعني در افغانستان اين کارهاي اکتشافي انجام شده؟!

بله. در حال حاضر گروه هاي زيادي در اين کشور کارشان اکتشاف جواهرات است و بهترين زمرد، ياقوت و انواع و اقسام سنگ هاي آکوامارين، توپاز و آميتيس را دارند.

چطور به فکر اکتشاف افتاده اند؟

سال ها قدرت هاي بزرگ به اين کشور چشم دوخته بودند و از سال ها قبل کارشناسان روس اکتشافات را شروع کردند و حالا هم که آمريکايي ها در بيشتر مناطق اين کشور به ذخاير آن توجه مي کنند و اقدام به اکتشاف مي کنند. به همين دليل بيشتر اين گوهرهاي گرانبها از افغانستان خارج مي شود و در کشورهايي مثل هند و پاکستان و ارمنستان تراش مي خورد و بعد مثلا به اسم زمرد کلمبيا وارد کشور ما مي شود. در صورتي که ممکن است خودمان همان نوع زمرد را داشته باشيم يا اصلا مي توانيم با آموزش تراش، خودمان سنگ هاي افغانستان را تراش دهيم که برايمان ارزش افزوده چند برابر داشته باشد.

پس صادرات سنگ در کشورمان معنايي ندارد؟

متاسفانه به اعتقاد کارشناسان در حوزه سنگ هاي بهادار ما صد در صد وابسته ايم و در اين حوزه تنها وارد کننده هستيم. در صورتي که خودمان مي توانيم در اين حوزه درآمدزايي داشته باشيم.

وقتي وارد کننده ايم چطور مي توانيم درآمدزايي داشته باشيم؟

الان صد در صد سنگ هايي که به کشور ما وارد مي شود از کشورهاي اروپايي و آمريکايي و هند است اين سنگ ها به صورت تراش خورده وارد و اينجا فقط روي کار سوار مي شود از طرفي ارزش افزوده کار تراش بسيار بالاست. خب ما با آموزش فنون تراش مي توانيم خودمان سنگ ها را تراش دهيم و درآمد بالايش را نيز کسب کنيم.

کار تراش هزينه بر است؟

بله. نياز به دستگاه هاي خاصي دارد.

چند نوع تراش داريم و اصلا تراش روي قيمت سنگ هم تاثير دارد؟

بيش از ده ها مدل تراش داريم که بحث خيلي مفصلي است و اصلا در رشته طلا و جواهر بحث تراش يک گرايش کاملا مجزاست. تراش به اندازه سنگ، شفافيت و خالص بودن آن بستگي دارد. اين که بفهميم از يک قطعه سنگ چند سنگ تراش خورده را مي توان جدا کرد بحثي کاملا مهندسي است اما از اينها گذشته تراش خوب مي تواند قيمت سنگ را تا 20 هزار برابر بالا ببرد. وقتي يک الماس يک قيراطي بالاي چند ميليون دلار ارزش پيدا مي کند در واقع اين هنر تراشکار است که اين قيمت را بالا برده است.

به همان نسبت براي تراشکار هم درآمد دارد؟

در همه دنيا بله.

چه سنگ هايي در بين خانم هاي ايراني پرطرفدارتر است؟

در سال هاي اخير با توجه به ترجمه هايي که از کتاب ها و مجلات خارجي شده گرايش به سنگ هاي خاصي مثل سنگ هاي ماه تولد که سنگ هايي از خانواده کوارتز، بريت و... هستند و خيلي هم گران قيمت نيستند بين دختران جوان زيادتر شده است. بيشتر مردم تنها چهار سنگ را مي شناسند؛ عقيق و فيروزه، زمرد و الماس. تقريبا 95 درصد بازار سنگ ايران را اين چهار سنگ به خودشان اختصاص داده است. مثلا يک خانم ايراني ترجيح مي دهد انگشتري زيبا از ياقوت داشته باشد تا يک انگشتر با همان رنگ از سنگ «اسپيلکنت» که همان زيبايي را دارد، ولي از نظر قيمت پايين تر است. در صورتي که در خارج از کشور مردم انواع و اقسام جواهرات را با انواع و اقسام سنگ ها مي خرند.

همان طور که اشاره کرديد گرايش خانم ها به جواهراتي که سنگ در آنها به کار رفته بيشتر شده و بارها پيش آمده جواهري را به نام برليان خريده ايم و بعد از چند وقت که آن رابه جواهرفروش ديگري نشان داده ايم گفته سنگش ارزش زيادي ندارد. چرا اين اتفاق مي افتد؟

متاسفانه معضل بزرگ بحث جواهر در کشور ما بحث تشخيص است. تشخيص دادن برليان و ساير سنگ هاي قيمتي بحثي علمي و حرفه اي است و گاه کساني که سال ها در اين حوزه کار کرده اند نيز در تشخيص دچار اشتباه مي شوند. در کنار بعضي از بازاري هاي دلسوز که امانتدارانه جواهر را به مردم مي فروشند، افراد سودجو نيز از فرصت استفاده مي کنند و سنگ ها را به اسم زمرد و الماس و ياقوت مي فروشند البته در بسياري از مواقع خود فروشنده هم چون سنگ را نمي شناسد از همان دستي که خريده به کسي ديگر مي فروشد، اما ناآگاهي دليل مبرا بودن از مسائل قانوني نيست. فروشنده موظف است در ازاي پولي که مي گيرد همان سنگ را تحويل دهد. بارها ديده ام فروشنده اي پول الماس يک قيراطي يعني حدود 15 ميليون تومان را از فرد گرفته، اما انگشتري به او فروخته که از سنگ ديگري در آن استفاده شده بود و ارزش واقعي اين سنگ تنها 50 هزار تومان بوده است!

در کشورهاي ديگر هم بازار جواهر به همين صورت است؟

خير. در بسياري از کشورها مراکز علمي و صنعتي وجود دارد که انواع و اقسام سنگ ها مثل برليان، ياقوت، زمرد و الماس توسط مراکز قانوني و با حضور کارشناسان از نظر اندازه، تراش، رنگ، کيفيت و... مورد ارزيابي قرار مي گيرد و براي آنها شناسنامه صادر مي شود، حتي قيمت واقعي يا حدود قيمت واقعي هم تعيين شده و روي آن درج و به اطلاع افراد رسانده مي شود، شما به عنوان يک خريدار مي دانيد چه مي خريد و اگر روزي بخواهيد جواهرتان را بفروشيد باز به همان مراکز مراجعه مي کنيد و به همان قيمت يا کمي پايين تر مي فروشيد.

مردم در اين آشفته بازار چه​کار بايد بکنند؟

فروش جواهر و سنگ هاي قيمتي فروش يخچال و گوشي موبايل نيست که شما بعد از مدتي کار کردن با آن اطلاعاتي در مورد آن کسب کنيد. جواهر کالايي سرمايه اي است و شما چه موقع خريد و چه موقع فروش در معرض ريسک هستيد و ترجيحا کسي وارد اين کار شود که اطلاعات دقيقي داشته باشد. در کشور ما حتي براي کار ساخته شده نيز شناسنامه صادر نمي شود و مردم بايد توجه کنند دادن فاکتور کافي نيست، چون اطلاعات دقيقي در مورد نوع سنگ، کيفيت و تعداد آن ارائه نمي شود و فقط آمارهاي وزني را مي آورند که آن هم دردي را دوا نمي کند. البته در سال هاي اخير مراکزي ايجاد شده اند که آموزش هاي کوتاه مدتي در مورد شناخت سنگ ها ارائه مي دهند. ما اميدواريم اين فرهنگ ايجاد شود که خانواده ها آگاهانه خريد کنند، وقتي اطلاعات داشته باشند مي توانند فروشنده را با چالش مواجه کنند و اگر فروشنده بتواند به سوالاتشان پاسخ دهد تا حدي مي توان اطمينان کرد چون در بسياري از مواقع خود فروشنده ها هم در مورد نوع سنگ و کيفيت آن آگاهي ندارند.

آيا سنگ جواهر هم قديمي شده و به مرور ارزش آن کم مي شود؟

ممکن است در بازار به شما بگويند سنگ جواهرتان قديمي شده و ديگر ارزش سابق را ندارد و از نظر ما اتفاقات بازار خيلي علمي نيست. الماس از ده ها سال پيش بوده و قيمت داشته و الان هم قيمت دارد بنابراين اگر سنگ آسيب نديده باشد نبايد قيمتش تغيير زيادي داشته باشد.

چطور سنگ آسيب مي بيند؟

بسياري از سنگ ها به مواد شيميايي حساس هستند و از کيفيتشان کم مي شود و بعضي وقت ها مي بينيم که خانم ها انگشتر ياقوت شان را همه جا دست مي کنند و با آن به حمام مي روند يا با آن ظرف مي شويند و همه اينها از کيفيت سنگ کم مي کند.

با توجه به صحبت هاي شما پس شناخت سنگ هاي اصل از بدل ممکن نيست؟

تا دوره و کلاس هاي علمي را طي نکنند بله. چون در دنيا روش هايي ابداع شده که تمام سنگ ها را به صورت آزمايشگاهي مي سازند و حتي ناخالصي را نيز به سنگ تزريق مي کنند بنابراين شناخت سنگ ها ممکن نيست.

ديده ام جواهرفروش ها که از ذره بين استفاده مي کنند يا سنگ را جلوي نور مي گيرند. اين يکي از راه هاي تشخيص است؟

نه اينها اداست و اصطلاحا ژست هاي جلوي مشتري است. شما تنها با تکنيک هاي هوشمند قادر به شناخت خواهيد بود. الان زمرد مصنوعي را مانند طبيعي مي سازند و گاه خيلي از کارآزموده ها نيز قادر به تشخيص نيستند.

بهترين سنگ ها متعلق به کدام کشورهاست؟

هر سنگي فرمول شيميايي و ساختار کريستالي مخصوص خودش را دارد که در شرايط دمايي و فشاري در عمق خاصي از زمين شکل مي گيرد. اين شرايط ممکن است براي يک سنگ ايجاد شود و براي سنگ ديگري فراهم نشود، لذا هر معدن و هر لايه اي از زمين خاستگاه سنگ خاصي است؛ البته سنگ هايي مثل کوارتز در بيشتر کشورها پيدا مي شود، ولي برخي سنگ ها مختص مناطقي خاص هستند مثلا فيروزه مختص ايران است يا الماس آفريقا در دنيا معروف است. از اين گذشته کشورهاي سيرالئون، کنيا، آفريقاي جنوبي، افغانستان و برزيل هم معادن خوبي دارند.

چرا وقتي فيروزه ايراني شهرت جهاني دارد بازار ما پر از فيروزه چيني است؟

ما بايد بپذيريم که در زمينه جواهراتمان کم کاري کرده ايم. در کشور ما به جز افرادي که به شيوه هاي سنتي کار مي کنند کار علمي انجام نشده. خب طبيعي است که رقبا فهميده اند مي توانند در اين زمينه کار کنند و شروع هم کرده اند. متاسفانه هنوز استخراج بسياري از معادن ما با حالت هاي انفجاري است يعني سنگ با انفجار خارج مي شود، بنابراين بخش عظيمي از سنگ از بين مي رود. از طرف ديگر طراحي با کيفيتي هم نداريم و همين فيروزه براي تراش به کشورهاي ديگر مي رود و دوباره آن را چند برابر قيمت به خودمان مي فروشند. چيني ها تمام سنگ ها را به صورت مصنوعي ساخته اند و در بازار به فروش مي رسانند، اشکالي هم ندارد چون هزينه را پايين تر مي آورد.

گفتيد بخش هايي از سنگ در حال استخراج از بين مي رود. آيا امکان دارد کارگر معدني به دليل ناآگاهي سنگي را دور بيندازد؟

بله بسيار! ما در طول هفته مراجعاني داريم که مثلا کشاورز هستند و در زمينشان با سنگي برخورد و با پتک آن را خرد کرده اند و قطعه هاي کوچک را براي ما مي آورند تا بفروشند در حالي که بسياري از سنگ ها در حجم درشت ارزششان فوق العاده است. بحث اکتشاف يک کاري علمي است و بايد مطالعات روي منطقه انجام گيرد و با توجه به خصوصيات فيزيکي و شيميايي مشخص شود که منطقه مستعد چه نوع سنگي است. مثلا نيشابور مستعد فيروزه است، ولي الان مي بينيم از کرمان هم براي ما فيروزه مي آورند. پس بايد به ساکنان مناطق آگاهي داد که همه بدانند سنگ هم مانند نفت جزو ذخاير ملي است و براي ما ارزش ملي دارد و متعلق به فرد خاصي نيست. البته بايد کارگروهي تخصصي از سوي وزارت صنايع و معادن براي اين کار ايجاد شود که در راس کار قرار بگيرند و به مراجع علمي کمک کنند چون استخراج هزينه بر است و گاه نياز به دستگاه ها و تجهيزاتي دارد که از عهده افراد خصوصي بر نمي آيد چون بسياري از سنگ ها هر چه از عمق بيشتري کشف شود مرغوبيت بيشتري خواهد داشت. بنابراين بايد در اين حوزه به صورت جدي کار شود. مثلا بايد ببينيم چه شده ترکيه که سال ها خريدار جواهر ما بوده، امروز به سراغ افغانستان مي رود. اين به دليل فقدان بحث آموزش در کشور ماست. روش هاي سنتي ما جوابگوي دنياي مدرن نيست. به نسل جديد نگاه کنيد. امروز کمتر دختر جواني النگو به دست مي کند و اين نشان مي دهد النگو در حال حذف شدن است و مي بينيم که دختران جوانمان ترجيح مي دهند جواهراتي را که سنگ دارد، بخرند. بايد به اين مسائل در دنياي جديد توجه کنيم.